Project voor afvallige kerkleiders

“The Clergy Project” of een Project voor de geestelijkheid is een vertrouwelijk online community voor actieve en voormalige geestelijken die niet meer geloven in het bovennatuurlijke. Het Amerikaanse project werd gelanceerd op 21 maart 2011 en heeft nu navolging gekregen in Nederland, onder de naam: “Project voor Geestelijken”.

Cover of "The God Delusion" — Cover of The God Delusion

De Amerikaanse beginner, opgezet met 50 dominees, priesters, rabbijnen en religieuze leiders die zichzelf beschouwen als niettheïsten: atheïsten, agnostici, seculiere humanisten of vrijdenkers, mag al op zo een 300 Plus-leden rekenen die bereid zijn om met elkaar te netwerken en te bespreken hoe het is als een ongelovige leider in een religieuze gemeenschap. Het Project voor de geestelijkheid heeft als doel om leden te ondersteunen als ze verder af gaan van het geloof. Het wil een platform zijn om vrij te kunnen spreken over allerlei onderwerpen in verband met de overgang van gelovige tot ongelovige.

Het Project voor Geestelijken is ontstaan uit een groeiend bewustzijn van het bestaan van deze unieke mensen en de zorg over hun dilemma als ze het geloof achter zich laten. Er waren drie bronnen voor dit bewustzijn en deze zorg:

• Een inleidend/voorafgaand onderzoek naar “Predikers die niet geloven,” van de filosoof Daniel Dennett en onderzoeker Linda LaScola, in maart 2010 gepubliceerd in Evolutionaire Psychologie en The Washington Post
• Verhalen van de levenservaringen van voormalige geestelijken die de voormalige evangelische predikant Dan Barker van de Freedom from Religion Foundation (en auteur van Godless) door de jaren heen heeft verzameld.
• Voortdurende discussies tussen Dan Barker en Richard Dawkins, auteur van The God Delusion (God als misvatting) over de noodzaak om geestelijken te helpen die de geestelijkheid willen verlaten

De bal geraakte aan het rollen in de Verenigde Staten van Amerika toen enkele dominees en priesters in het openbaar hun twijfels durfden kenbaar te maken.

Het project is geïnspireerd op de 2010 piloot-studie van Daniel C. Dennett en Linda LaScola, “Preachers Who Are Not Believers” (“predikers die geen gelovigen zijn” (PDF), die aan het licht bracht dat er meerdere geestelijken waren die al voerden zij hun ambt nog uit, toch ongelovig waren geworden. De noodzaak om deze mensen ondersteuning – en indien mogelijk, een exit-strategie – te geven, werd onmiddellijk opgenomen in de atheïstische gemeenschap, en de start voor de financiering voor het Clerus project werd al snel verzekerd door de Richard Dawkins Foundation for Reason and Science. Opgericht in maart van 2011 met 52 leden, kon “The Clergy Project” of het Project voor de Geestelijkheid uitgroeien tot meer dan 270 leden. Na enkele publicaties en meer besprekingen in de pers begonnen meer geestelijken een weg te vinden naar die vereniging.

Na de publicatie van “Out of God’s Closet” van de Romaans Katholieke priester Dr. Stephen Uhl en “Towards the Light: A fifth generation minister’s journey from religion to nonbelief” van John Compere kwamen de ‘deserteurs’ meer in de pers en geraakte de vereniging van ‘ontchristelijkten’ meer op dreef. Toen dominee Michael Aus als een niet-gelovige op de nationale televisie kwam op 25 maart 2012 rolde de bal verder door zijn morele steun aan het Project voor de geestelijkheid. Hun gedachtengoed ging de wereld rond en begin 2012 sprak Dan Dennett over het Clerus Project op de Global Atheist Convention in Melbourne, Australië, tijdens zijn ‘‘How To Tell You’re An Atheist’’ redevoering.

Dan Dennett schreef aan de Nederlandse vereniging: “Ik ben erg blij getuige te mogen zijn van de tewaterlating van dit schip, en ik wens iedereen die aan boord komt een behouden vaart naar een betere plaats.”

Als men de laatste woorden bekijkt is het alzo zij dus daarvoor in een slechte plaats waren. Nochtans is de plaats van het geloof de betere. Maar aan de andere kant merken wij ook op dat verscheiden Trinitarische priesters helemaal in de war geraken met de hun aangeleerde doctrines en met wat zij werkelijk uit de Heilige Schrift kunnen halen. Hun veelvuldig de Bijbel lezen brengt hen tot heel andere inzichten dat zij op de theologiescholen hebben geleerd. In de universiteiten ging de meeste aandacht naar wereldse literatuur en werd de Bijbel op zich niet echt zodanig ter hand genomen. Maar voor het opmaken van preken moeten zij wel gaan grasduinen in die Heilige Schrift en dan worden zij geconfronteerd met woorden die paal haaks op het in de hoge scholen aangeleerde staan. Dit brengt alom verwarring. In plaats van dan te gaan inzien dat de Bijbel, als Woord van God, het bij het rechte eind heeft, willen zij die leerstellingen van mensen als het verkondigde woord aanschouwen en vinden zij dat het helemaal niet klopt en dus laakbaar moet zijn. In plaats van al hun doctrines, al de geleerde menselijke leerstellingen opzij te gooien, verkiezen zij het geloof in de Schepper weg te gooien met het badwater.

Voor diegenen die zich heen en weer geslingerd voelen tussen die vroeger geleerde zaken en het gene waar zij nu mee in verwarring zijn gekomen kan het Project voor Geestelijken een redder in de nood blijken te zijn. Zij die hun ambt als priester of als dominee begonnen vol grote dromen en met een onwrikbaar geloof in wat zij predikten maar na verloop van tijd begonnen te beseffen dat de ‘waarheid’ die zij predikten niet zo waar was, komen gekneld te zitten. In het begin verzetten zij zich misschien nog tegen hun twijfels, maar uiteindelijk zal het blijven knagen in hun hoofd.

Dan komt het er op aan dat zij stappen durven nemen en even bij “de vijand” kijken kan dan gerust geen kwaad. Zij zijn dan echter nog het meest bang van diegenen die zij ‘niet-christen‘ noemen omdat zij Jezus niet als God willen aannemen. Voor die niet-trinitariërs hebben zij een heilige schrik, want dezen bevochten zij meestal het hardst. Sommigen durfden zulke niet in de Heilige Drie-eenheid gelovenden zelfs verfoeien of naar de hel wensen.

Dus beginnen zij meestal hun onderzoeks- en ontdekkingsreis bij andere geloven. Daar worden zij dan ook dikwijls geconfronteerd met het innerlijke van de mens of de diepte van de ziel, waarbij zij ook nog eens leren dat de ziel eigenlijk die mens zelf is (wat wij en andere niet-trinitariërs ook aanleren omdat de Schrift daarin ook duidelijk is.) Vervolgens komen zij met het onderzoek over leven en dood in allerlei denkpatronen waarbij de één zegt dat er na de dood gewoon niets meer is of waar de ander zegt dat wij van één fase van mens zijn kunnen over gaan in een andere fase van zijn.

Het geestelijke onderzoeken is in eerste instantie datgene dat diegenen lokte om ‘geestelijke’ te worden. Velen denken dat het een gemakkelijk beroep is, maar daar kunnen zij zich lelijk in vergissen. “Er is misschien wel geen enkel ander beroep te bedenken dat je zo moeilijk achter je kunt laten als dat van geestelijken. Als een boer genoeg heeft van het buitenleven
en accountant wil worden, of leraar of winkelier, zal hij vast en zeker problemen tegenkomen. Hij moet nieuwe vaardigheden leren, fondsen werven, misschien verhuizen naar een ander gebied. Maar hij loopt niet het risico om al zijn vrienden te verliezen, te worden verstoten door zijn familie, of te worden verbannen door zijn hele gemeenschap. Voor geestelijken die hun geloof verliezen staat veel meer op het spel. Het is alsof ze op één dag hun baan, hun huwelijk en hun kinderen kwijt raken. Het past bij de boosaardige intolerantie van de religie dat simpelweg een ander gezichtspunt zulke wrede gevolgen kan hebben voor hen die eerlijk genoeg zijn om het te erkennen.” zegt Richard Dawkins.

“Het Project voor Geestelijken is er om een veilige haven te bieden, een forum waar geestelijken die hun geloof hebben verloren elkaar kunnen ontmoeten, van gedachten wisselen, wederzijdse problemen bespreken, elkaar bijstaan – want, wat ze ook hebben verloren, geestelijken weten hoe ze raad en troost kunnen geven.” vervolgt hij.

In die zin kan zulk een gemeenschap de mogelijkheid bieden dat twijfelaars of zoekers daar naar toe kunnen ‘varen’ om vertrouwelijkheid, sympathie, en een aangename plek te vinden waar zij in alle rust kunt beslissen hoe zij zichzelf los kunnen maken en wanneer zij zich er klaar voor voelen om op te staan en verder te gaan, ook de kracht zullen gekregen hebben om dat te doen.

Professor Richard Dawkins at a book signing fo... — Professor Richard Dawkins at a book signing for the paperback edition of The God Delusion at Barnes and Noble in lower Manhattan, March 14, 2008. (Photo credit: Wikipedia)

Het Project voor Geestelijken staat borg voor het beschermen van de privacy van zijn leden. Iedereen die lid wil worden wordt zorgvuldig gescreend door leden van het Project voor Geestelijken. Maar knelt daar al niet één schoentje en ziet men die vroegere afstandelijkheid voor bepaalde anderen. Gerust zal men als Getuige van Jehovah bijvoorbeeld daar niet moeten gaan aankloppen. De screeners komen bijna allemaal van dezelfde hoekjes, waardoor zij natuurlijk zeer goed de problemen kennen. Ook beseffen zij dat er een moeilijkheid van overgang is, waarbij men in de twijfel periode nog alle kanten kan uit gaan en ook kan terug keren naar de vroeger geleerde zaken en geloofsgemeenschapshyrarchie. Indien er dan mensen terug naar die geloofsgroep zouden terugkeren zouden zij een gevar betekenen voor diegenen die nog twijfelen of al afgehaakt hebben. Daarom raden zij iedereen aan om
persoonlijke gegevens best niet openbaar te maken en een pseudoniem te gebruiken ter verdere bescherming van hun privacy. Alleen leden van het Project voor Geestelijken
hebben toegang tot het persoonlijke forum.

Wel kan men zich vragen stellen bij zulk een twijfelende dominees die nog blijven prediken. Hoe kunnen zij hun gemeenschap werkelijk goed leiden?

Wel is het zo dat door de onwetendheid van anderen zij zich rustig vrij in de groep kunnen blijven bewegen. Zo lang zij hun interne strijd voeren, kunnen zij dankzij het Project voor Geestelijken zolang terugvallen op een ondersteunende en begrijpende gemeenschap die hen moed kan inspreken.

Erik Drenth schrijft: “Niet alle christenen zullen blij zijn met dit project. Worden dominee’s en theologen zo het atheïsme ingezogen? Laten we realistisch zijn: wie zich aanmeldt bij deze club, is het geloof al kwijt. Geestelijk leiderschap is dan van een roeping een last geworden. Pas als deze last is weggenomen, is er weer persoonlijke groei mogelijk, naar welke kant die ook is.”

Wij kunnen slechts hopen ener voor bidden dat deze mensen toch nog terug zullen grijpen naar de Bijbel, en de waarheid daarin zullen gaan opmerken, warbij zij dan de moed zullen moeten hebben om al de menselijke leerstellingen achterwege te laten en dat Woord van God in hun ‘hebben en houden’ of hun ‘ziel’ te laten doordringen, om zo tot de werkelijke ‘Waarheid’ te komen.