Godsgebeuren en Kerk in Europa

Onlangs presenteerde het RKK tv-programma ‘Kruispunt’ de uitkomsten van de vierde uitgave van een groot onderzoek dat tot nu toe elke tien jaar is uitgevoerd: “God in Nederland”.

De afgelopen tien jaar was een periode waarin een religieuze aardverschuiving plaatsvond. De rol van de kerk in de samenleving is niet langer meer vanzelfsprekend. Veel mensen hebben het geloof in de enige ware God opzij geschoven. Ook al is het aantal niet gelovigen het aantal gelovigen gaan overstijgen nemen velen aan dat er wel iets is. Soms lijkt het er wel op dat als als de kerken geen prominentere rol voor zich opeisen in de samenleving, zij gevaar lopen te verdwijnen.
“Goethe zei al dat ‘Europa gaandeweg is geboren en het christendom zijn moeder-taal is’. “Elke uiting van cultuurverlies is verontrustend. Ze leidt tot het verlies van iets belangrijks dat – als je erover nadenkt – elke mens in staat stelt deel te hebben aan een soort volheid van menselijkheid”. zei kardinaal Poupard in een interview met Rorate. Hij stelt vast dat de kloof tussen het hedonisme dat door de dominante mediacultuur wordt verspreid en het perspectief van het Rijk Gods almaar groter wordt. “De dominante stroming van het secularisme die vandaag de culturen overspoelt, idealiseert vaak – via de suggestieve kracht van de media – manieren van leven die haaks staan op de zaligsprekingen en op de navolging van de arme, kuise, gehoorzame en nederige Christus. Ja, sommige cultuurproducten zijn geïnspireerd door de zonde en kunnen ertoe aanzetten. De kerk moet afkeuren wat de menselijkheid doodt, de antiwaarden aanduiden en ze bannen. Ze verhoudt zich tegenover de cultuur als een kritische instantie, wat haar bij de media die veeleer de heersende mentaliteit volgen, niet geliefd maakt.’’
“Het seculiere als principe, en niet het verengende secularisme, staat in grote letters in het evangelie: ‘Geef aan de keizer wat de keizer toekomt en aan God wat God toekomt.’ De verschillende Europese culturen komen uit dezelfde bron: het Griekse denken, de Romeinse wetgeving en de evangelische eerbied voor de menselijke persoon. Dat de menselijke integriteit respect verdient, veronderstelt dat de ethiek voor de techniek komt, het primaat van het subject boven het object en de superioriteit van het zijn boven het hebben. Het christendom is de band die Europa ten diepste samenhoudt, met respect voor de culturele en nationale verschillen. Daarbij is het christendom niet de exclusieve bron, maar als sociale cohesie en in het geven van een ziel is het wel uniek. In mijn boek over Europa, Le Christianisme ferment de nouveauté en Europe, ontwikkel ik die idee: ‘Vandaag beseft heel Europa dat een dieper liggende eenheid maar mogelijk is als we een einde maken aan het Godsvergeten. Daartoe moeten christenen echte, waarachtige christenen zijn. Hun geloof moet cultuur worden zodat Europa zijn ziel herontdekt en weer toekomst krijgt.’’’ vervolgt Poupard.Het is voor de kerken in het algemeen een uitdaging om duidelijkheid te verschaffen over wat het geloof inhoudt. Om te laten zien wat men op grond van zijn godsdienstigheid nastreeft en welke waarden men aanhangt en te vertellen wat men in het publieke leven zou willen realiseren. Daarover is binnen de kerken allerminst overeenstemming.De seculariseringsthese, de idee dat religie verdwijnt naarmate een samenleving moderner wordt hoeft niet echt een ramp te zijn voor de kerkgemeenschap. Secularisatie gaat sterk uit van christelijke opvattingen die in een kerk worden beleden. Als men de media bekijkt en het oor te luisteren legt kan men merken dat er niet echt een verdwijning van God en godsbeleving is, maar van een verandering van de religie. De verminderde kerkgang wijst erop dat een bepaald soort godsdienstig gedrag teloorgaat, maar daarmee verdwijnt niet elke vorm van religie. Als wij mensen aanspreken valt ons trouwens op dat meer en meer mensen hun eigen godsdienst creëren. Mensen blijken tegenwoordig ook religieus of spiritueel te kunnen zijn zonder dat ze een band hebben met een bepaalde kerk of religieuze leerstellingen. Sommigen vinden het daarom beter te spreken van een transformatie van de religie: Mensen hebben geen binding meer met een kerk, maar wel met een transcendente spiritualiteit. Men kan er niet naast zien dat er veel belangstelling is voor het transcendente.
Enerzijds worden religie en levensbeschouwing – een typisch Nederlands woord waarvoor in buitenlandse talen geen equivalent bestaat – systematisch in verband gebracht met ‘dogmatisme en moreel imperialisme’, anderzijds hameren bijvoorbeeld gelovigen op het belang van bovenindividuele waarden en de zin van religieuze tradities. Die laatste zouden niet alleen noodzakelijk zijn om een antwoord te vinden op zingevingsvragen, maar ook een ‘culturele humuslaag’ zijn voor morele waarden, in het bijzonder maatschappelijke solidariteit.

Religie en geloof zijn mede door de komst van moslims naar onze contreien en ten gevolge van het geweld veroorzaakt door islamitische fundamentalisten weer onderwerp van gesprek en studie. Het blijkt echter dat oude begrippen, zoals secularisatie en scheiding van kerk en staat, niet meer toereikend zijn om de nieuwe situatie te beschrijven.

Mensen zijn meer individualistisch geworden, meer in zichzelf gekeerd en vooral bekommerd om hun eigen carrière, gezin en toekomst. Mensen zijn nogal erg gesteld op hun individuele vrijheid en kiezen zelf hoe ze hun leven uitbouwen. In die omstandigheden kerk zijn, is bijzonder moeilijk. We moeten proberen het individualisme te doorbreken en vanuit ons christelijk geloof mensen uitnodigen tot meer verbondenheid met elkaar en met God.

De kerken moeten zich afvragen of een comfortabele dominantie in de samenleving of zelfs een stilzwijgend opgaan in een breed gemiddelde past bij een organisatie die het evangelie goed wil verstaan. Langzaam en sluipend is een situatie ontstaan waarin kerken in het midden zich vrijwel niet meer durven te onderscheiden in het publieke debat. In Amerika merken wij dat bepaalde Evangelische kerken zich aan de leefgemeenschappen willen aanpassen en hun diensten helemaal richten naar de wensen van de mensen. dit konden wij vorige zondag nog op de Panorama uitzending op Canvas bevestigd zien. Het was het “tintelen van de oren” uit de Bijbel in onze huidige wereld in realiteit brengend.

In het kerkelijk leven is de samengang van de ecclesia of gemeenschapsband ver te zoeken geraakt. Dat de christen aan rechtvaardigheid werkt en de liefdevolle zorg voor mensen boven de doelmatigheid van systemen stelt kan men in de tegenwoordige Kerk niet makkelijk zien. Nochtans zijn er de kleine kerken die daar verder willen aan werken.In de huidige moderne samenleving zijn het niet meer de grote blokken in het midden, of het nu staten of grote ondernemingen zijn, waarin de vernieuwing van de samenleving haar beslag krijgt. Dat gebeurt juist in de marge. Creativiteit verdraagt zich slecht met het midden. En de grote instanties blijven de kleine weren en kijken er op toe alsof zij pestbuilen kunnen worden. Normen en waarden zijn essentieel voor de kwaliteit van professioneel handelen en voor nieuwe vormen van betrokken, ‘dienend’ management.sommige mensen die wij aanspreken vinden die zaken die wij voorop stellen ouderwetse idealen, maar zij vormen de bouwstenen voor een goed samenwerkende maatschappij.Menselijke waardigheid is belangrijk en de samenhorigheid van een gemeenschap is noodzakelijk om iedereen in die maatschappij zich goed te laten voelen.Mensen krijgen steeds minder het gevoel ergens bij te horen, waardoor er randgroepen ontstaan die buiten de boot vallen.Men krijgt de indruk dat vele mensen willen wegvluchten in de anonimiteit, maar het is eerder dat de houding van een uitsluitende omgeving hen doet afschrikken of hen doet terugtrekken op een eigen klein eiland.
De calculerende burger raakt elk gevoel van “verenigen” kwijt. De basis voor sociaal burgerschap is dat mensen zich bereid opstellen om vanuit een innerlijke overtuiging solidariteit voor elkaar op te brengen

Er is de dringende behoefte aan hechte gezinnen die als levende cellen de samenleving opbouwen, zeker nu de vergrijzing in Europa sterk toeneemt. Een samenleving zonder gezinnen kan niet voortbestaan. Volgens ons moeten deze door het geloof ondersteund naar buiten treden en de voedingsbodem zijn van de kerk. Het geloof maakt een gezin weerbaar in moeilijke omstandigheden en de kerkgemeenschap kan het gezin de nodige verdere ondersteuning geven. Het eensgezind voelen moet ook verder uitgewerkt worden. De overdracht van waarden en normen begint in de kleinste maatschappelijke kern die het gezin is. Het is de plaats waar de vorming een aanvang neemt en de houding ten opzichte van anderen wordt bepaald.
De verantwoordelijkheid van ouders voor hun kinderen kweekt, als het goed is, een besef van verbondenheid voor het leven dat maakt dat in een later stadium kinderen zich medeverantwoordelijk voelen voor hun ouders, ook en juist als deze behoefte krijgen aan hulp en verzorging. Die verantwoordelijkheid dragen zij echter nooit alleen, maar wordt gedeeld met allerlei intermediaire instellingen en netwerken voor wie te arm, ziek of oud is om menswaardig te participeren aan de samenleving. De menselijke maat dient ook uitgangspunt te zijn van overheidsbeleid, dat vanuit zorg moet ontstaan en met zorg moet worden uitgevoerd. Humaniteit is een voorwaarde en een doel in de gezondheidszorg, in de bejegening van allochtonen en illegalen, in de omgang met andere culturen in eigen land en in de internationale betrekkingen.
De vorming wordt voortgezet op scholen die moeten kunnen worden gesticht, ingericht en in stand gehouden op basis van godsdienstige, levensbeschouwelijke of pedagogisch-didactische inzichten.Er zijn waarden die voor iedereen gelijk zijn, gelovig of niet. Het zijn gewoon essentiële menselijke regels. Humane leefregels om als maatschappij samen te kunnen optrekken. Die instandhouding van levensbeschouwelijke inzichten moet mede door de overheid worden bevorderd door voldoende middelen ter beschikking te stellen om kwalitatief hoogwaardig onderwijs te kunnen garanderen door leraren en docenten die goed zijn opgeleid en ook waarden mogen vooropstellen in de klasgemeenschap. Zij moeten diegenen die hun gemeenschap komen vervoegen mogen aanleren dat bepaalde handelingen moeten aanschouwd worden als asociaal gedrag en te vermijden.
Eveneens moeten de kinderen in het onderwijs weer leren dat de vrijheid moet aanschouwd worden als de vrijheid van een ander respecteren en dat wij om goede samen te kunnen leven werkelijk ons moeten inspannen om rekening te houden met de anderen maar ook met de omgeving, de natuur en het milieu. Eveneens kan men vanuit de onderbouw er weer aan werken om het materialistisch denken op de zijlijn te schuiven. Vrijwilligerswerk, mantelzorg, verenigingsleven, sport en ontspanning moeten anders ingekleurd worden en kunnen vanuit het gezin en het onderwijs weer voor het voetlicht gebracht worden.

Uit een onderzoek dat de oecumenische ontwikkelingsorganisatie Oikos in 2003 heeft uitgevoerd in opdracht van de kerken in Apeldoorn-Zuid bleek dat kerken een aantoonbaar belangrijke invloed hebben op het sociale leven in een wijk. Ze nemen de overheid daarmee veel werk uit handen waaraan omgerekend behoorlijke kosten zouden zijn verbonden. Trouwens kan een kerkgemeenschap verdere hulp aanbieden daar waar de overheid faalt.
Kerkleden hebben nogal eens het gevoel dat hun betrokkenheid maatschappelijk gezien niet zoveel voorstelt. Maar het onderzoek toont aan dat dat ongepast is, aldus de onderzoekers. Ook volgens ons is de rol voor het cementeren van de gemeenschap weggelegd in die kleine gemeenschapsvormen en wijkclubjes.
Zelfs zeer kleine kerkjes kunnen bijdragen en een plaats voor ontmoeting met verwante geesten zijn.In hun eigen kleine omgeving kunnen het de noodzakelijke hulpverlenende instantie – zowel in spiritueel als in praktisch opzicht – vormen en een toegangspoort tot de (grotere) maatschappij.
Bij de Christadelphians trachten wij drempels weg te halen en iedereen op te vangen. Taal mag bij ons ook geen probleem zijn en hierdoor verlopen sommige van onze diensten ook in meerdere talen door elkaar. De mens in zijn omgeving en in onze nabijheid staat centraal. Ook al kan het voor anderen lijken op een klein select groepje is iedereen in onze gemeenschap welkom. Maar wel mogen wij stellen dat wij onze armen openen om samen iets op te bouwen en samen te groeien in een betere leefomgeving. Graag laten wij anderen voelen dat wij geroepen zijn en mogen open staan om gezonden te zijn. Het is die missionering die in de westerse landen vervaagt is geworden en tot de verschraling van de kerkgemeenschap heeft toe bijgedragen. Wij willen mensen weer vertrouwd maken met het geloofsverhaal; kansen geven aan de verscheidenheid van geloofskernen; kerk zijn met armen, zieken, gehandicapten en verdrukten. Dat waren de eerste drie hefbomen in de eerste kerken, welke wij nu nog blijven voor ogen houden. De kerk hoort zich namelijk steeds te baseren op de Eerste Kerk, of op die gemeenschappen of ecclesiae die zijn ontstaan na Christus verrijzenis, bij de prediking en evangeliseren door de apostelen.

“De waarheid over de mens is voor iedereen dezelfde: als er geen gemeenschappelijke menselijke natuur bestaat, hoe kunnen we dan het recht funderen en vermijden dat we in de wet van de sterkste vervallen? De rede is een gemeenschappelijk erfgoed en het is niet geoorloofd haar tegenover het hart te plaatsen. Goedheid en waarheid gaan samen, en het is nog beter als daar ook nog schoonheid bijkomt. De culturele dialoog staat de dialoog van het leven niet in de weg, integendeel. Overal waar mensen hun leven delen met anders- of met niet-gelovigen, is die dialoog aan de gang.

Om de kerk nieuw leven in te blazen is het belangrijk die nieuwe wind te laten blazen en verscheidene culturen elkaar te laten bevruchten, echter steeds met dien verstande dat voor de Kerkgemeenschap het fundament Christus Jezus steeds de belangrijkste hoeksteen blijft en het Woord van God het te volgen Gegeven.

Europa dat samengesteld is uit verschillende volkeren en culturen moet iedereen respectvol als een volledige waardevolle partner aanschouwen. Samen moeten wij werken en streven naar één gemeenschap waarin een veelheid van denken aanvaard en doenbaar is.

De kerken die beweren God te volgen kunnen die liefde van God laten uitstralen naar diegenen rondom hen en kunnen vanuit de onderbouw, het gezin en de kleine kerkgemeenschap reiken naar de gehele maatschappij met de boodschap van naastenliefde.

Additioneel leesvoer:

Kerkbezoek loopt in al de gemeenschappen de laatste jaren erg terug

Geloofscijfers

secularisering

Waarom is men God vergeten

Waarom kerken soms doodgaan

Vlaamse kerk met uitsterven bedreigd 2006

praktiserend gelovige

Verschuivingen in religiebeleving

Verbanning van God

Traditionele religies

moderne kerk,